Үнэлгээнд суурилсан хөтөлбөр боловсруулалт

/Блумын таксономын жишээн дээр/

Зөвлөх багш. Магистр. Сургагч багш Л.Оюунбат

Өмнөтгөл

Боловсролын үнэлгээг бодит, бодит бус хэмээн ангилдаг. Тэгвэл бодитой үнэлгээг хийхдээ:

•       Юуны тулд үнэлэх вэ?

•       Юуг үнэлэх вэ?

•       Юугаар үнэлэх вэ?

Эдгээр үндсэн гурван асуулт тавигддаг. Өнөөдөр багш бид хүүхдийг оновчтой сургаж үнэлж, дүгнэх гэсээр их цаг хугацаа зарцуулсаар л байна. Энэ удаа дан ганцхан үнэлгээний тухай бус, түүнийг тойрсон асуудлууд, ялангуяа хичээлийн үнэлгээ, хүрэх үр дүнд тулгуурласан хөтөлбөр чухал болохыг өөрийн үйл ажиллагааны явцад олж мэдснээр бичлээ. Мөрөөдөлд хүрэх олон салаа замын нэгээр бүдчин яваа жирийн багш надад бодогдож санаанд буусан төдийгүй туршин үзсэн, байж болмоор, байх ёстой зүйлийн тухай өгүүлж, санал солилцохыг хүсэж байна.

                        1.Блумын таксономын онолын уг мөн чанар

Боловсролын зорилгын таксономи гэдэг нь боловсролын үр дүнг үнэлэхэд түүний зорилгын эрэмбэлэгдсэн ангилал зүйг агуулсан тогтолцоог хэлнэ.

 Блумын таксономи нь боловсролын зорилгын анхны таксономи болно.1950-иад онд Чикагогийн их сургуулийн професор Б.Блумаар толгойлуулсан АНУ-ын хэсэг эрдэмтэд “Сургалтын зорилгод хэрэглэх нэгэн онол”  боловсруулжээ. Улмаар 1956 онд “Сургалтын зорилгын таксономи” гэх ном хэвлэгдсэн байна. Блумын боловсруулсан таксономи нь дараах 6 түвшинтэй.  Блумын таксономи:

1.     Мэдлэг /knowledge/

2.     Ойлголт   / comprehension /

3.     Хэрэглээ  /application /

4.     Анализ /analysis/

5. Синтез   /synthesis /

6. Үнэлэмж     /evaluation/

Түвшин бүрийн хувьд дараах асуултуудыг өөртөө тавих хэрэгтэй.

•       Мэдлэг. шалгуулагчдад ямар баримт, мэдээлэл, мэдлэг өгсөн бэ? Ямар зарчим онолуудыг би баримталсан бэ?

•       Ойлголт .Чадварын ямар хэв шинжийг сурагчид гүйцэтгэх чадвартай болсон бэ? Томъёог үгээр илэрхийлэх дүрэм, зарчмыг тайлбарлах ямар чадвар эзэмшсэн бэ?

•       Хэрэглээ. Сурагчид бодит нөхцөл байдалд мэдээллийг ашиглаж сурахын тулд юунд суралцсан бэ?

•       Анализ. Ямар төрлийн  элементүүдэд  сурагчид анализ хийж сурсан билээ? Ямар холбоо хамаарал, ямар зохион байгуулалтын зарчмаар анализ хийж сурсан бэ?

•       Синтез. Ямар төрлийн үйл явцаар, ямар төрийн хийсвэрлэлээр нэгтгэн дүгнэх чадварт сурсан билээ?

•       Үнэлэмж. Тэд сурсан зүйлийн  хувьд дотоод ба гадаад нотолгоог ашиглаж чадах уу?

Блумын   таксономын эдгээр 6 түвшинг  2002 оноос түүний шавь Андерсон шинэчлэн боловсруулж: Сэргээн санах, Ойлгох , Хэрэглэх, Задлан шинжлэх, Бүтээх, Үнэлэх түвшин  хэмээн үзснээр одоо дэлхий дахинд хэрэглэгдэж байна. Эдгээр танин мэдэхүйн түвшин бүр өөрийн онолын үндэстэй бөгөөд ерөнхийдөө дараах байдлаар томъёологдно.                          

2.Үнэлгээний явц дахь зарим тохиолдлуудыг авч үзвэл

Өнөөдөр бид хүрсэн үр дүнгээ тооцох үнэлгээний ямар аргазүйг хэрэглэж байна вэ? Хөтөлбөр боловсруулах явцад гүйцэтгэлийн үйлүүд /Андерсоны загварт буй /хичээлийн үе шат бүрт ялгавартайгаар хэрэглэгдэнэ. Өөрийн сургуулийн хичээлийн хуваарийн дагуух 11-р ангийн 7 цагийн хичээлийг дараах байдлаар энэхүү судалгааг  янз бүрийн мэргэжлийн багшийн заасан хичээлээр сурагчдаас авсан болно. Хичээл заах явцад багш нараас голчлон хийж буй үйлдлүүд /2011.03.10-нд 11”В” бүлгийн сурагчдаас авсан судалгаа/

Блум таксономд суурилсан шалгах үйлүүдийн судалгаа /2010.12.14   11-р анги/

Дээрх судалгааны дүнгээс харахад  дараах зүйлсэд бид анхаармаар байна.

1.     Тестийн шалгалтын хэлбэрүүд

2.     Уламжлалт асуултад хариулах (ярих, бичих) хэлбэр

3.     Илтгэл, реферат боловсруулах

4.     Эссэ, эргэцүүлэл бичих

5.     Музей, аялал, тэмдэглэл, тооцоолол гэх мэт хэлбэрүүд голчилж байна.

Судалгаанд үндэслэхэд эдгээр дүгнэлтүүд гарч байна.

1.     Үнэлгээний дээрх олон төрлүүд нь голчлон сэргээн санах, мэдлэг төдийгөөр хязгаарлагдаж, хүүхэд зөвхөн цээжлэх, тогтоох, хуулах  байдал давамгайлах 

2.     Агуулга хөөсөн сонирхолгүй мэдээллийг өгч, мэдээллийг дамжуулах төдий тухай   хязгаарлагдмал байдалд хүүхдийг оруулж буй байдал, үнэлгээ ч мөн хязгаарлагдмал бүтээлч бус байгааг тэмдэглэх

3.     Хүүхэд  хичээлд сонирхолгүй болох, нэгэн хэвийн уншдаг хуулдаг, нэрлэсэн асуултаар хариулдаг байдал нь нийгмийн   идэвхгүй иргэн болж төлөвших хандлагыг бүрдүүлж байна.

4.      Эсээ бичүүлэх нь дадлага ажлуудын хувьд арай дэвшилттэй хэдий ч сурагчийн танин мэдэхүйн түвшин (байгалын заяагдмал танин мэдэх арга-)тай шинжлэх ухаанч сэтгэлгээгээр ажиллах явдалд асар дутагдалтай байна.

5.     Бүтээлч даалгаврын гүйцэтгэлийн шалгуурт бид огт анхаарахгүй байна.(Музей үзэх, хэлэлцүүлэг хийх, мэтгэлцэх, нийгмийн үзэгдэлд ажиглалт хийлгэх, тооцоолол хийлгэх г.м)

Эдгээр дутагдлыг бид яаж засах вэ?

1.     Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах явцад Блумын таксономын арга зүйг хэрэглэж,  хүрсэн  үр  дүн

Блумын таксономын үндсэн үйлдлүүдийг багш  үйл ажиллагааны мөрдлөг болгон хөтөлбөр боловсруулахдаа  анхаарч ажилласан.

            Агуулга, үнэлгээний шалгуур   /Блумпринт/       /Блумтаксономи/

Сэдэв: Олон улсын харилцааны хэлбэр систем

1.     Ээлжит хичээлийн агуулга зүйн хуваарилалт

2.     Ээлжит хичээлийн арга зүйн төлөвлөлт 

Хөтөлбөр боловсруулалт ба хэрэгжилтийн үеийн зайлшгүй үйлүүдийг багцлан авч үзээд дараах бүдүүвчээр илэрхийлвэл:              

                                           Гүйцэтгэлийн үйлүүд

2.Хөтөлбөр боловсруулалт ба үнэлгээг авч үзвэл:

Нэгж сэдвийн шалгуурыг агуулын стандартын хүрээнд нарийвчлан тогтоох блумпринт маш нээлттэй байх, нээлттэй байдлын хүснэгт шалгуур үзүүлэлтүүдийг сурагчдад байнгын ил тодорхой байлгах нь тэдэнд хэрэгтэй болох нь харагдаж байна. Дээрх хөтөлбөр боловсруулалтын үйл ажиллагаанд дараах амжилтууд гарав.

1.     Багш хичээлд бэлтгэхэд олон талын санаа, үзэл бодлууд бий болж байна.

2.     Хичээлийн идэвхитэй, бүтээлч зүй тогтол бүхий арга хэлбэрүүд, түүнд байх үйлийн алхмуудыг олж харах, турших хэрэгжүүлэх байдал бий болно.

3.     Хичээлд хэрэглэсэн үйлийн алхмуудад тохирсон шалгуурыг боловсруулж, үнэлэхэд багшийн болон сурагчийн хамтын бүтээл болох хичээл-илүү үр дүнтэй бодитой болов.

4.     Блумын таксономын гүйцэтгэлийн үйлүүд нь угтаа танин мэдэхүйн, сурахуйн зүй тогтолт ажиллагаа тул хичээлд сонирхолтой, хүүхэд идэвхтэй, багш бүтээлч хандлагатай болох үндсэн нөхцөл бүрдэж байна.

5.     Хичээлийн хөтөлбөрийн гүйцэтгэлийн үйлүүдийг блумын таксономд үндэслэн хэрэгжүүлснээр үнэлгээний стандарт зөв хэрэгжих боломж бүрдэж байна.  

                                                           Дүгнэлт

Хүүхдэд хичээлийн агуулга арга зүйг маш хялбар ойлгуулах, чаддаг, хийдэг, хэрэглэдэг болгох  прагматик зорилтыг өнөөдөр бид хэрэгжүүлэхээр шамдаж байна.Эдгээр үйл ажиллагаанд Блумын таксономын хүрэх үр дүнд суурилсан үйлийн гүйцэтгэлүүдийг бид хичээлийн бүхий л үйлдэлд ашиглаж, хэрэгжүүлж  чадвал, хүүхдийн танин мэдэхүйн хэрэгцээ түүний зүй тогтлыг олж мэднэ.

Ер нь тэгээд дэлхийд танигдсан онолыг бид шинжлэх ухаанчаар гүйцэтгэх явдал чухал болоод байгааг, өдөр тутмын сургах үйлийн алхам бүр биднээс шаардаж байгааг мэдэрлээ. Энэ бүхнийг хийж гүйцэтгэх, турших, бүтээлчээр хэрэгжүүлэхийг нийгмийн боловсрол багш биднээс  нэхэж байна.